Droogte zit binnenvaart ook deze zomer dwars

Na 2018 en 2019 beleeft Europa de derde droge zomer op een rij. Voor de binnenvaart betekent het vrijwel zeker weer langdurig extreem laagwater op rivieren. Dat lijkt op korte termijn gunstig, want het zorgt voor meer vraag naar scheepsruimte en laagwatertoeslagen, maar kan op lange termijn tot ladingverlies leiden doordat verladers uitwijken naar het spoor en de weg. Een van de kansrijke oplossingen is CoVadem, het innovatieve platform dat actuele informatie geeft over waterdieptes op de Waal en de Rijn op basis van big data, verzameld door de binnenvaart zelf.

De droogte had in 2018 merkbare gevolgen voor de voorraden en productieprocessen van bedrijven. Toen benzinestations in Duitsland zonder brandstof zaten, werd bij het grote publiek opeens duidelijk hoe belangrijk de binnenvaart is voor de industrie en de economie.

In opdracht van CBRB en Koninklijke BLN-Schuttevaer deed Erasmus Centre for Urban, Port and Transport Economics onderzoek naar de economische gevolgen van de extreem lange laagwaterperiode in 2018. In het in april dit jaar verschenen eindrapport: Economische impact laagwater staat dat de totale financiële schade in Nederland en Duitsland 2,8 miljard euro bedroeg.

Vaker en langer laagwater

Door klimaatverandering zullen laagwaterperioden in de toekomst vaker voorkomen en langer duren. Rolien van der Mark, adviseur/onderzoeker op het gebied van rivierkunde en binnenvaart bij Deltares, legt uit: “De Rijn is van oudsher een gecombineerde rivier, die deels door smeltwater vanuit de Alpen wordt gevoed en deels door regen. Dat zorgde voorrelatief hoge afvoeren in de winter en relatief lage afvoeren in de zomer. Doorde opwarming van de aarde slinken de gletsjers en wordt de Rijn steeds meer een regenrivier. Dat zorgt voor grotere fluctuaties. Een andere oorzaak is de daling van de rivierbodem door erosie. Doordat die daling niet overal gelijk verloopt, ontstaan er op verschillende plaatsen ondieptes, die  knelpunten worden.”

Het in Delft en Utrecht gevestigde kennisinstituut voor toegepast onderzoek op het gebied van water en ondergrond is onder meer betrokken bij de Beleidstafel Droogte. Die is door minister Cora van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat) ingesteld om aanbevelingen te doen zodat het water bij droogte en lage rivierstanden beschikbaar is voor drinkwater, landbouw, natuur en scheepvaart.

Er lopen momenteel meerdere studies en projecten bij Deltares die betrekking hebben op de gevolgen van droogte voor debevaarbaarheid van Nederlandse rivieren. “Vaak in samenwerking met Rijkswaterstaat, de transportsector en andere kennisinstellingen, zoals Marinen TU Delft. Dat gaat van onderzoek naar de klimaatbestendigheid van het hoofdvaarwegennet tot een verkenning of waterdieptes langer (zes tot acht weken) vooruit te voorspellen zijn.”

Actuele en betrouwbare informatie over waterdiepte

CBRB en BLN-Schuttevaer pleiten voor infrastructurele maatregelen om de Rijn en de Waal beter bestand te maken tegen laag water. Duitsland studeert al op stuwen of andere manieren om waterreserves op te slaan. Nieuwe scheepsontwerpen, die minder diep steken en bij laag water relatief meer lading kunnen meenemen, kunnen ook helpen.

Naast infrastructuur en scheepstechniek zijn er ook aanpassingen op logistiek terrein denkbaar, aldus Rolien van der Mark: “Anders omgaan met voorraden, net wat eerder of later vertrekken, synchromodaliteit (meerdere vervoersvormen naast elkaar inzetten) of beter rekening houden met de waterdiepten.”

Daarbij kan CoVadem een waardevol hulpmiddel zijn. Het platform informeert de binnenvaartondernemer over de beschikbare actuele en voorspelde waterdiepten over de gehele rivier, en laat zien waar de bottlenecks te vinden zijn. Met name door het gedetailleerd informeren over de actuele en voorspelde waterdiepten op die bottlenecks je dan als binnenvaartondernemer goed afgewogen beslissingen nemen.”

“Met de informatie weet de scheepseigenaar met welke diepgang hij veilig kan varen”, vertelt directeur Meeuwis van Wirdum. “Dat maakt het mogelijk om veilig de optimale hoeveelheid lading te vervoeren. Dat is goed voor zijn rendement en gunstig voor de klant. Als je zicht hebt op de rivierbodem, kun je daarnaast de meest ideale koers volgen op de rivier en dat scheelt brandstof en CO2-uitstoot.”

Zoveel mogelijk schepen

BLN-Schuttevaer onderschrijft de voordelen van CoVadem. Beleidsadviseur Marleen Buitendijk zegt: “Het is het enige serieuze instrument dat nu voorhanden is en enig soelaas biedt. Bij laagwater is de Minst Gepeilde Diepte, die Rijkswaterstaat voor de vaargeul in de Waal afgeeft, maatgevend. Dat zegt feitelijk niets over het hele traject van Rotterdam tot Bazel. Dat kan alleen met real time-dieptemeting zoals CoVadem die doet dankzij al die schepen die meten.”

Als het aan BLN-Schuttevaer ligt, sluiten daarom zo veel mogelijk schepen aan bij het meetcollectief. “De data die de dieptemeter van een afzonderlijk schip oplevert, zijn niet zo heel interessant. Het gaat om de grote hoeveelheid data van alle deelnemende schepen én de verrijking daarvan tot handige informatie, waar iedereen die meedoet van profiteert. Zo weet je in feite welke dieptes je voorgangers hebben gemeten, op het stuk rivier waar jij straks vaart.”

Feiten benutten voor lobby onderhoud vaarwegen

Zelf gebruikt BLN-Schuttevaer de informatie van CoVadem ook. Bijvoorbeeld om vaarwegbeheerders te wijzen op plaatsen waar ondieptes zijn of ontstaan. Marleen Buitendijk: “Zo kunnen we aangeven waar gebaggerd moet worden – nu of binnenkort. De metingen bewijzen ook waar we al langer voor aan de bel trekken: dat de Waal niet voldoet aan de diepgangsnormen die de Centrale Commissie voor de Rijnvaart voorschrijft.  We komen 50 centimeter te kort. Dat is hartstikke veel.”

“Het gaat niet alleen om de harde laag bij Nijmegen, waar de aandacht altijd naar uitgaat. Ook bij Sint Andries, Tiel en Millingen is de waterdiepte een probleem. Dankzij CoVadem kunnen we onze lobby kracht bij zetten met feiten en cijfers.”  Er wordt al onderzoek gedaan naar de knelpunten in de Waal. Deltares is daar ook bij betrokken. Rolien van der Mark: “Een van de doelstellingen van het Integraal Riviermanagement door het Rijk, samen met alle betrokken partijen, is de daling van de rivierbodem af te remmen.”

Voor hun onderzoeken en modellen gebruiken Van der Mark en haar collega’s onder meer gegevens van CoVadem. “We werken veelvuldig samen”, vertelt ze. “CoVadem is het resultaat van een langjarig gezamenlijk onderzoeksinitiatief. Daarbij waren we zelfs een van de founding fathers.”

CoVadem geldt als een leerzaam voorbeeld van de valorisatie van kennisontwikkeling. Het laat zien hoe een academische samenwerking tussen kennisinstituten uiteindelijk door het initiatief van een aantal betrokkenen in blijvende meerwaarde kan worden vertaald – zowel voor het nationale kennisniveau als de markt. “Ook nu CoVadem als zelfstandige BV de verantwoordelijkheid op zich heeft genomen om de opgedane kennis te vertalen in een zelfdragend businessmodel, blijft de samenwerking met de kennispartners bestaan”, zegt directeur Meeuwis van Wirdum.

Rijkswaterstaat

De metende vloot van CoVadem bestaat nu uit zo’n 150 schepen. Dat aantal groeit nog steeds. Het streefgetal is een vloot van minimaal 250 schepen; daarmee is straks de rivierbodem van de hele Rijn tussen Rotterdam en Bazel compleet in beeld gebracht.

Ook vaartuigen van Rijkswaterstaat meten mee. De vaarwegbeheerder meldde afgelopen maart twintig schepen aan. Dertien daarvan hebben al een CoVadem-Box gekregen, die de gegevens van de dieptemeter aan boord doorstuurt naar het platform. De andere volgen zodra de coronamaatregelen dat toestaan.

Rijkswaterstaat vindt het belangrijk dat de waterdieptes nauwkeurig en actueel bekend zijn. Zelf verstrekt de dienst de scheepvaart over de Minst Gepeilde Diepte. “Alles in het belang van veilige en vlotte scheepvaart. We ondersteunen ook van harte innovatie en digitalisering die de binnenvaart vooruithelpt”, zegt Jan Hendrik Beks, die vanuit de dienst Verkeer en Watermanagement verantwoordelijk is voor de samenwerking met CoVadem.

“We hebben er zelf ook baat bij: we zien kansen om onze werkzaamheden efficiënter uit te voeren door de metingen van het CoVadem-netwerk te benutten. Dat stelt ons bijvoorbeeld in staat doelgerichter onze peilingen te doen.”

Als het aan Rijkswaterstaat ligt, komt de informatie ook voor andere rivieren beschikbaar. “Als steeds meer schepen meedoen, neemt ook het aantal vaargebieden toe. Rivierbodems veranderen continu; dan is het waardevol om exact te weten waar veel water staat en waar ondieptes zijn. Die informatie wil je als schipper ook op de IJssel als je daar vaart, niet alleen op de Waal.”

Meerwaarde voor de sector

De informatie en inzichten die CoVadem realiseert beloven van grote waarde te zijn voor een groot aantal partijen én voor de hele binnenvaartsector. Het belang van de ontwikkelde technologie neemt naar verwachting alleen nog maar toe nu de grilligheid van het gedrag van de rivier de komende jaren groeit onder invloed van klimaatverandering.

“Om het gewenste inzicht mogelijk te maken en nog verder te verbeteren, is uitbreiding van de data belangrijk. Daarvoor is het nodig dat zoveel mogelijk binnenvaartschepen aansluiten bij CoVadem”, pleit Meeuwis van Wirdum,” en meedoen als ‘metend schip’. Dat kan door een eenvoudig mailtje naar info@covadem.com.”

De verwerking van de verzamelde big data is complex. Daarvoor gebruikt en ontwikkelt CoVadem de nieuwste technieken op het gebied van machine learning en kunstmatige intelligentie. Om van CoVadem een blijvend succes te maken hebben de oprichters de hulp van externe investeerders gezocht én gevonden. Daarmee kan de innovatieve start-up sneller doorgaan op het vergroten van de hoeveelheid data (meer schepen aansluiten), het ontwikkelen van nieuwe diensten en het slimmer maken van de onderliggende algoritmen en datasystemen.

Meeuwis van Wirdum: “We zijn vol vertrouwen dat we binnen enkele maanden ver genoeg zijn voor een commerciële release. Dan ontstaat een continu lerende en zichzelf versterkende bron van informatie waarmee niet alleen de binnenvaart sterker wordt. Ook de vele andere stakeholders, uit de markt en uit de samenleving, zullen profiteren. Eigenlijk heel de BV Nederland: van meer kennis over waterbeheersing en klimaatbeleid tot onze positie als belangrijk distributieland.”

Elektronische vaarkaart

De waterdieptes zijn nu al op het CoVadem-platform te raadplegen door aangesloten scheepseigenaren. Binnenkort kunnen de eerste schippers de actuele dieptegegevens zien op hun elektronische vaarkaart. Dit product, Smart Navigation, is eerst voor de Waal beschikbaar. Na de zomer is de hele Rijn in beeld met deze waterdieptekaart. Scheepseigenaren die deelnemen aan de metende CoVadem-vloot krijgen korting op Smart Navigation.